Tìm hiểu về rối loạn căng thẳng sau chấn thương là cách để hiểu rõ hơn về tình trạng này và giúp cho những người bị ảnh hưởng có thể tìm được cách để giảm bớt các triệu chứng và cải thiện chất lượng cuộc sống của mình. Trong bài viết này của Top Xuyên Việt, chúng ta sẽ cùng tìm hiểu về nguyên nhân, triệu chứng và cách điều trị rối loạn căng thẳng sau chấn thương.
Rối loạn căng thẳng sau chấn thương là gì?
Rối loạn căng thẳng sau chấn thương (PTSD) hay còn gọi là Rối loạn Stress sau sang chấn là là một tình trạng sức khỏe tâm thần nghiêm trọng có thể xảy ra khi một cá nhân trải qua hoặc chứng kiến một sự kiện chấn động, đe dọa tính mạng hoặc nghiêm trọng về mặt thể chất hoặc tâm lý. PTSD có thể gây ra một loạt các triệu chứng đáng kể ảnh hưởng đến nhiều lĩnh vực cuộc sống của một người, bao gồm cảm xúc, suy nghĩ, hành vi vật lý và các tương tác xã hội.
Ở những người mắc PTSD, phản ứng này kéo dài và nghiêm trọng hơn bình thường, gây ảnh hưởng đáng kể đến cuộc sống hằng ngày. Các triệu chứng PTSD thường bắt đầu trong vòng sáu tháng sau khi xảy ra sự kiện chấn thương, nhưng cũng có thể xuất hiện muộn hơn.
Rối loạn căng thẳng sau chấn thương (PTSD) là một chứng rối loạn khuyết tật phát triển sau khi trải qua một sự kiện đau thương. Nó được đặc trưng bởi những suy nghĩ xâm nhập, ác mộng và hồi tưởng; tránh nhắc nhở về chấn thương; nhận thức và tâm trạng tiêu cực; tăng cảnh giác và rối loạn giấc ngủ. Chẩn đoán dựa trên các tiêu chí lâm sàng. Điều trị bao gồm liệu pháp tâm lý và đôi khi là liệu pháp dược lý bổ trợ. (https://www.msdmanuals.com/)
Theo DSM-IV (Sách chẩn đoán và thống kê các rối loạn tâm thần), để được chẩn đoán là mắc PTSD, người bệnh phải có ít nhất một trong những triệu chứng sau:
- Ký ức tái hiện: Người bệnh có thể có những ký ức, giấc mơ hoặc suy nghĩ liên quan đến sự kiện chấn thương, gây ra cảm giác như đang trải lại sự kiện đó.
- Tránh né: Người bệnh có thể cố gắng tránh những tình huống, địa điểm hoặc người gây ra ký ức về sự kiện chấn thương.
- Căng thẳng: Người bệnh có thể dễ bị kích động, lo lắng, khó chịu và dễ tức giận. Họ cũng có thể có những cơn hoảng loạn và khó ngủ.
- Tâm trạng tiêu cực: Người bệnh có thể cảm thấy buồn, tuyệt vọng, không có hy vọng và mất niềm tin vào cuộc sống.
Ngoài ra, để được chẩn đoán là mắc PTSD, các triệu chứng này phải gây ảnh hưởng đến cuộc sống hàng ngày của người bệnh trong ít nhất một trong ba lĩnh vực sau: cảm xúc, suy nghĩ và hành vi.
Nguyên nhân gây ra rối loạn căng thẳng sau chấn thương
Nguyên nhân chính gây ra rối loạn căng thẳng sau chấn thương vẫn chưa được xác định chính xác. Tuy nhiên, các nhà nghiên cứu đã đưa ra một số nguyên nhân có thể dẫn đến PTSD:
Sự kiện chấn thương
Sự kiện chấn thương là nguyên nhân chính gây ra PTSD. Điều này có thể là một sự kiện đơn lẻ hoặc một loạt các sự kiện xảy ra trong một khoảng thời gian ngắn. Các sự kiện chấn thương thường liên quan đến mất mát, đe dọa tính mạng hoặc bị tổn thương nghiêm trọng về mặt thể chất hoặc tâm lý.
Yếu tố di truyền
Có một số nghiên cứu cho thấy rằng yếu tố di truyền có thể đóng vai trò trong việc gây ra PTSD. Những người có người thân bị ảnh hưởng bởi PTSD có nguy cơ cao hơn để phát triển tình trạng này.
Tính cách và trải nghiệm trước đó
Những người có tính cách nhạy cảm, dễ bị tổn thương hoặc đã từng trải qua những trải nghiệm khủng khiếp trước đó cũng có nguy cơ cao hơn để mắc PTSD sau khi trải qua một sự kiện chấn thương.
Triệu chứng của rối loạn căng thẳng sau chấn thương
PTSD có thể gây ra một loạt các triệu chứng ảnh hưởng đến nhiều lĩnh vực cuộc sống của một người. Dưới đây là một số triệu chứng thường gặp khi bị rối loạn căng thẳng sau chấn thương:
Cảm xúc
- Lo lắng, sợ hãi và dễ bị kích động
- Tức giận, dễ cáu gắt và khó kiểm soát cảm xúc
- Buồn bã, tuyệt vọng và không có hy vọng
- Cảm giác tuyệt vọng hoặc cô đơn
- Khó chịu và căng thẳng
- Khó ngủ và ác mộng
Suy nghĩ
- Ký ức tái hiện về sự kiện chấn thương
- Giảm khả năng tập trung và quên mất những chi tiết quan trọng
- Tư duy tiêu cực và suy nghĩ tự sát
- Cảm giác vô giá trị và tự trách bản thân
- Không tin tưởng vào người khác và cảm thấy bất an
Hành vi
- Tránh né những tình huống, địa điểm hoặc người gây ra ký ức về sự kiện chấn thương
- Cố gắng giảm bớt cảm giác lo lắng và căng thẳng bằng cách sử dụng rượu, thuốc lá hoặc ma túy
- Có những hành vi tự phá hoại như tự làm tổn thương bản thân hoặc có suy nghĩ tự sát
- Không thể hoàn thành các nhiệm vụ hàng ngày hoặc có khả năng làm việc kém
Chẩn đoán PTSD
Để đáp ứng tiêu chuẩn DSM-5-TR để chẩn đoán PTSD, bệnh nhân phải tiếp xúc trực tiếp hoặc gián tiếp với một sự kiện chấn thương tâm lý và có các triệu chứng thuộc từng loại sau trong khoảng thời gian ≥ 1 tháng.
Triệu chứng xâm nhập (≥ 1 trong các triệu chứng sau):
-
Có những ký ức đau buồn tái diễn, không mong muốn, mang tính thâm nhập
-
Có những giấc mơ gây đau buồn xảy ra thường xuyên (ví dụ, cơn ác mộng) về sự kiện
-
Hành động hoặc cảm thấy như thể sự kiện đang xảy ra lần nữa, có thể từ việc có những hồi tưởng đến hoàn toàn mất đi nhận biết về môi trường hiện tại xung quanh
-
Cảm thấy căng thẳng về tâm lý hoặc sinh lý khi bị nhắc nhở về sự kiện đó (ví dụ: vào ngày kỷ niệm của nó, bởi những âm thanh tương tự như những âm thanh được nghe trong sự kiện đó)
Các triệu chứng tránh né (≥ 1 trong số các triệu chứng sau):
-
Né tránh các suy nghĩ, cảm xúc, hoặc ký ức liên quan đến sự kiện
-
Né tránh các hoạt động, địa điểm, cuộc trò chuyện hoặc những người gây kích hoạt ký ức về sự kiện
Tác động tiêu cực đến nhận thức và tâm trạng (≥ 2 trong số những điều sau):
-
Mất trí nhớ về các phần quan trọng của sự kiện (quên phân ly)
-
Những kì vọng hoặc niềm tin tiêu cực dai dẳng và bị phóng đại về bản thân, những người khác hoặc trên giới
-
Những suy nghĩ lệch lạc dai dẳng về nguyên nhân hoặc hậu quả của sang chấn dẫn đến đổ lỗi cho bản thân hay người khác
-
Tình trạng cảm xúc tiêu cực dai dẳng (ví dụ như lo sợ, ghê rợn, tức giận, tội lỗi, xấu hổ)
-
Giảm đáng kể sự quan tâm hoặc tham gia vào các hoạt động quan trọng
-
Cảm thấy mất gắn kết hoặc xa lạ với người khác
-
Liên tục mất khả năng trải nghiệm các cảm xúc tích cực (ví dụ như hạnh phúc, sự hài lòng, cảm nhận yêu thương)
Thay đổi kích thích và phản ứng (≥ 2 trong số những điều sau):
-
Khó ngủ
-
Dễ bị kích thích hoặc tức giận dữ dội
-
Hành vi tự hủy hoại hoặc liều lĩnh
-
Vấn đề tập trung
-
Tăng phản ứng giật mình
-
Tăng cảnh giác
Ngoài ra, các biểu hiện phải gây ra tình trạng đau khổ đáng kể hoặc làm suy giảm đáng kể chức năng xã hội hoặc nghề nghiệp và không có liên quan đến các ảnh hưởng sinh lý của một chất hoặc bệnh nội khoa khác.
Loại phụ phân ly của PTSD được chẩn đoán khi, ngoài tất cả các triệu chứng nêu trên, còn có bằng chứng về sự mất nhân cách (cảm giác tách rời khỏi bản thân hoặc cơ thể) và/hoặc mất thực tế (trải nghiệm thế giới như không thực hoặc giống như mơ).
PTSD thường bị bỏ qua. Chấn thương có thể không rõ ràng đối với bác sĩ lâm sàng và bệnh nhân có thể không có động lực để thảo luận về một chủ đề khó. Chấn thương có thể dẫn đến một vòng xoáy phức tạp của các triệu chứng nhận thức, tình cảm, hành vi và cơ thể. Việc chẩn đoán thường phức tạp hơn do sự tồn tại đồng thời của rối loạn trầm cảm, lo âu và/hoặc sử dụng chất gây nghiện.
Tài liệu tham khảo chẩn đoán
Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, 5th edition, Text Revision (DSM-5-TR). American Psychiatric Association Publishing, Washington, DC, pp 301-313.
Cách xử lý và điều trị rối loạn căng thẳng sau chấn thương
Để điều trị PTSD hiệu quả, cần phải kết hợp nhiều phương pháp khác nhau. Dưới đây là một số cách xử lý và điều trị rối loạn căng thẳng sau chấn thương:
Tâm lý học
Tâm lý học là một trong những phương pháp điều trị hiệu quả nhất cho PTSD. Các loại tâm lý học được sử dụng để điều trị PTSD bao gồm:
- Tâm lý trị liệu: Giúp người bệnh hiểu và xử lý các cảm xúc và suy nghĩ liên quan đến sự kiện chấn thương.
- Trị liệu hành vi kỹ thuật: Giúp người bệnh học cách giảm bớt các hành vi tự phá hoại và tăng cường các hành vi tích cực.
- Trị liệu nhận thức: Giúp người bệnh hiểu và thay đổi các suy nghĩ tiêu cực liên quan đến sự kiện chấn thương.
- Trị liệu gia đình: Giúp người bệnh và gia đình tìm hiểu về PTSD và cách hỗ trợ lẫn nhau trong quá trình điều trị.
Thuốc
Thuốc cũng có thể được sử dụng để giảm các triệu chứng của PTSD. Các loại thuốc thường được sử dụng bao gồm:
- Thuốc chống lo âu: Giúp giảm các triệu chứng lo âu, căng thẳng và khó ngủ.
- Thuốc chống trầm cảm: Giúp giảm các triệu chứng trầm cảm và tăng cường tâm trạng tích cực.
- Thuốc an thần: Giúp giảm các triệu chứng hoảng loạn và giúp người bệnh có thể ngủ ngon hơn.
Kết hợp tâm lý học và thuốc
Kết hợp tâm lý học và thuốc là một phương pháp điều trị hiệu quả cho PTSD. Tuy nhiên, cần phải tuân thủ đúng liều lượng và chỉ dùng thuốc theo sự hướng dẫn của bác sĩ.
Tác động của rối loạn căng thẳng sau chấn thương đến cuộc sống
Rối loạn căng thẳng sau chấn thương có thể gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến cuộc sống của một người. Nó có thể ảnh hưởng đến các mối quan hệ, công việc, học tập và sức khỏe tâm lý của người bệnh. Các triệu chứng của PTSD có thể làm cho người bệnh cảm thấy bất an, cô đơn và không thể hoàn thành các nhiệm vụ hàng ngày.
Ngoài ra, PTSD cũng có thể gây ra những vấn đề về sức khỏe tâm thần khác như trầm cảm, lo âu và nghiện rượu, ma túy. Do đó, điều trị PTSD là rất quan trọng để giúp người bệnh có thể sống một cuộc sống bình thường và hạnh phúc hơn.
Phòng ngừa rối loạn căng thẳng sau chấn thương
Một số cách để phòng ngừa rối loạn căng thẳng sau chấn thương bao gồm:
- Tìm hiểu về PTSD và các triệu chứng của nó.
- Học cách xử lý và giải quyết các tình huống căng thẳng.
- Tham gia các hoạt động giảm căng thẳng như yoga, thiền định hoặc tập thể dục.
- Duy trì một lối sống lành mạnh với chế độ ăn uống cân bằng và đủ giấc ngủ.
- Tránh sử dụng thuốc lá, rượu và ma túy.
- Tìm kiếm sự hỗ trợ từ gia đình, bạn bè hoặc các nhóm hỗ trợ.
Các bài tập giúp giảm căng thẳng sau chấn thương
Các bài tập giúp giảm căng thẳng sau chấn thương có thể bao gồm:
- Tập trung vào hơi thở: Ngồi thẳng và tập trung vào hơi thở. Hít thở sâu và thở ra chậm rãi để giúp thư giãn cơ thể và tâm trí.
- Yoga: Các động tác yoga nhẹ nhàng và kết hợp với hơi thở sâu có thể giúp giảm căng thẳng và loại bỏ suy nghĩ tiêu cực.
- Tập thể dục: Tập luyện thể dục có thể giúp giải tỏa căng thẳng và tăng cường sức khỏe tâm lý.
- Viết nhật ký: Ghi lại những suy nghĩ và cảm xúc của mình vào một cuốn nhật ký có thể giúp giảm bớt áp lực và loại bỏ những suy nghĩ tiêu cực.
Hỗ trợ tâm lý cho những người bị rối loạn căng thẳng sau chấn thương
Nếu bạn hoặc ai đó trong gia đình, bạn bè của bạn bị rối loạn căng thẳng sau chấn thương, hãy luôn sẵn sàng để hỗ trợ và lắng nghe. Bạn có thể:
- Không đưa ra những lời chỉ trích hay phán xét về cách người bệnh xử lý vấn đề của mình.
- Luôn lắng nghe và hiểu cảm xúc của người bệnh.
- Không ép buộc người bệnh phải làm điều gì mà họ không muốn.
- Đồng hành và hỗ trợ người bệnh trong quá trình điều trị.
Các biện pháp tự chăm sóc để giảm căng thẳng sau chấn thương
Ngoài việc tìm kiếm sự hỗ trợ từ người thân và bạn bè, bạn cũng có thể tự chăm sóc bản thân để giảm căng thẳng sau chấn thương. Một số biện pháp tự chăm sóc có thể áp dụng như:
- Tập trung vào những hoạt động yêu thích: Hãy dành thời gian cho những hoạt động mà bạn thích như đọc sách, xem phim hay đi dạo.
- Thư giãn: Hãy dành ít nhất 15 phút mỗi ngày để thư giãn và làm những điều mà bạn thích.
- Chăm sóc cơ thể: Hãy dành thời gian để chăm sóc cơ thể bằng cách tắm nước nóng, massage hoặc đi spa.
- Ăn uống lành mạnh: Cố gắng duy trì một chế độ ăn uống lành mạnh với các loại thực phẩm giàu dinh dưỡng và tránh các loại thức ăn không tốt cho sức khỏe.
- Ngủ đủ giấc: Cố gắng ngủ đủ 7-8 giờ mỗi đêm để giúp cơ thể và tâm trí được nghỉ ngơi và phục hồi.
Lời khuyên cho người thân và bạn bè của những người bị rối loạn căng thẳng sau chấn thương
Nếu bạn có người thân hoặc bạn bè bị rối loạn căng thẳng sau chấn thương, hãy luôn lắng nghe và hiểu cảm xúc của họ. Đừng đưa ra những lời chỉ trích hay phán xét về cách họ xử lý vấn đề của mình. Hãy đồng hành và hỗ trợ họ trong quá trình điều trị và luôn tạo điều kiện để họ có thể chia sẻ và giải tỏa căng thẳng.
Kết luận
Rối loạn căng thẳng sau chấn thương là một tình trạng tâm lý nghiêm trọng có thể ảnh hưởng đến cuộc sống của một người. Nó có thể gây ra nhiều triệu chứng và ảnh hưởng đến các mối quan hệ, công việc và sức khỏe tâm lý của người bệnh. Tuy nhiên, với sự hỗ trợ và điều trị đúng cách, người bệnh có thể vượt qua và sống một cuộc sống bình thường và hạnh phúc hơn.
Hãy luôn lắng nghe và hiểu cảm xúc của những người bị rối loạn căng thẳng sau chấn thương và hỗ trợ họ trong quá trình điều trị.
** Bài viết của Top Xuyên Việt mang tính tham khảo và không có vai trò thay thế các chẩn đoán y khoa.
